Ησίοδος

(8ος – 7ος αι. π.Χ.).Ποιητής. Γεννήθηκε στην Άσκρα της Βοιωτίας. Θεωρείται ο πατέρας της διδακτικής ποίησης στη Δύση. Ο πατέρας του ήρθε από την Κύμη της Μικράς Ασίας και εγκαταστάθηκε στην Άσκρα της Βοιωτίας τη «χείμα κακή, θέρει αργαλέη, ουδέ ποτ’ ησθλή» όπως τη χαρακτηρίζει o ποιητής, όπου έζησε καλλιεργώντας έναν μικρό γεωργικό κλήρο· εκεί γεννήθηκε και ο ποιητής. Είχε αδελφό τον Πέρση, άνθρωπο με διεφθαρμένο χαρακτήρα, που είχε κατορθώσει με δωροδοκία να σφετεριστεί το μερίδιο που ανήκε στον ποιητή από την πατρική κληρονομιά. Η νίκη του Η. σε έναν ποιητικό αγώνα στη Χαλκίδα έδωσε αφορμή να γεννηθεί ο θρύλος για μια μονομαχία του με τον Όμηρο, ενώ ο Η. είναι οπωσδήποτε κατά πολύ μεταγενέστερος του ποιητή της Ιλιάδας. Φανταστικές είναι επίσης οι φήμες που σχετίζονται με τον θάνατό του. Η παράδοση αποδίδει στον Η. έναν μεγάλο αριθμό έργων. Τα κυριότερα είναι η Θεογονία και το Έργα και Ημέραι, καθώς και η Ασπίς του Ηρακλέους, που όμως δεν φαίνεται να είναι γνήσιο έργο του. Η συνθετική ενότητα των κυριότερων έργων του και η ολική ή μερική απόδοσή τους στον ποιητή υπήρξαν αντικείμενα του ακανθώδους ησιοδείου προβλήματος, το οποίο είναι ανάλογο με το ομηρικό ζήτημα που τέθηκε από τον 18o αι. Σήμερα υπάρχει η τάση να αναγνωρίζεται μια θεμελιώδης ενότητα μεταξύ της Θεογονίας και των Έργων, αν και παρουσιάζουν αναμφισβήτητες παρεμβολές και αλλοιώσεις. Η Θεογονία είναι έργο θεολογικής σύνθεσης. Σε αυτό ο ποιητής, αντλώντας έως έναν βαθμό από μια θρησκεία εξωολυμπική και προομηρική, σκιαγράφησε τη γενεαλογική ιστορία των θεών. Η έκθεση έχει τη μορφή καταλόγου, περιγράφει όμως και διάφορα επεισόδια, ανάμεσα στα οποία το πιο γνωστό είναι η Τιτανομαχία, όπου o ποιητής παρουσιάζει σκηνές που θυμίζουν τις μάχες που περιέγραψε ο Όμηρος. Στο προοίμιο του έργου ο ποιητής παρουσιάστηκε (για πρώτη φορά στην ποίηση της Δύσης) με το όνομά του και την προσωπικότητά του, προφήτης της απόλυτης αλήθειας, την οποία αποκάλυψαν οι Μούσες του Ελικώνα μόνο σε αυτόν. Το Έργα και Ημέραι είναι το ποίημα της εργασίας, η οποία είναι μια τιμωρία που έχει την αρχή της στο προπατορικό αμάρτημα του Προμηθέα, αλλά και μια εξιλέωση, με την οποία αποκαθίσταται το βασίλειο της Δίκης. Η πρακτική ηθική –που ο Η. ήθελε να εγκαινιάσει– ξεπέφτει σε μια σχολαστική ηθικολογία και καταντά ανιαρή επανάληψη συμβουλών, οι οποίες δεν είναι απαλλαγμένες από δεισιδαιμονίες (π.χ. ημέρες ευνοϊκές ή μη ευνοϊκές για τις διάφορες εργασίες), όπως αναφέρονται στις Ημέρες, που ίσως αποτελούν εμβόλιμο μέρος στο όλο έργο. Το ποίημα εκφράζει τη θρησκευτική πίστη του ποιητή και προσφέρει αξιόλογα στοιχεία μιας ψυχολογικής αυτοβιογραφίας του, όπου οι δίκην χρησμού εκφράσεις εναλλάσσονται με τόνους ομιλητικής οικειότητας. Τo καλύτερο μέρος του έργου είναι ένας μεγάλος ύμνος του γεωργικού μόχθου, ο οποίος συσχετίζεται με την πορεία των άστρων, που φαίνονται να δίνουν κίνηση και πνοή στο ίδιο το ποίημα. Η φύση απεικονίζεται μερικές φορές με λεπτομερειακές περιγραφές, ο ποιητής όμως παρακολουθεί προσεκτικά τα σημεία και τις φωνές που κατακλύζουν το απέραντο σκηνικό του σύμπαντος και ιδιαίτερα τον άνθρωπο με την προνοητικότητα και τις ατυχίες του, τις εξάρσεις και τις ήττες του. Θαυμάσια είναι τα ειδύλλια του θέρους και του χειμώνα για τη διεισδυτικότητα και τη λεπτότητα της περιγραφής του περιβάλλοντος και των ψυχολογικών του παρατηρήσεων. Η έκφραση, ομηρική στη γλώσσα και στον στίχο, είναι κάπως σκοτεινή και άνιση· συχνά όμως είναι επιγραμματική, τολμηρή στις μεταφορές, με μεγάλη μουσικότητα. Η επιτυχία του Η. υπήρξε όμοια με εκείνη του Ομήρου. Απήχηση των αντιλήψεών του βρίσκουμε στον Σόλωνα, στον Αισχύλο, στον Πίνδαρο και σε πολλούς άλλους συγγραφείς. Ο Η. υπήρξε η πηγή απ’ όπου ο Βιργίλιος εμπνεύστηκε τα Γεωργικά του. Από τα υπόλοιπα έργα του Η., τα παρακάτω είναι γνωστά κυρίως από αναφορές τους σε συγγράμματα τρίτων: 1. Η ασπίς του Ηρακλέους. Το κυριότερο μέρος του ποιήματος αυτού αποτελείται από περιγραφή της ασπίδας που κρατούσε ο Ηρακλής στη μονομαχία του με τον Κύκνο, γιο του Άρη. Το ποίημα αποτελείται από 480 στίχους σε δακτυλικό εξάμετρο. Στους πρώτους εξιστορείται πώς η Αλκμήνη, η σύζυγος του Αμφιτρύωνα, γέννησε από τον Δία τον Ηρακλή και από τον θνητό σύζυγό της τον Ιφικλέα. Στους στίχους 57-121 περιγράφεται πώς ο Ηρακλής συνάντησε τον Κύκνο να κάθεται με τον πατέρα του Άρη στο τέμενος του Απόλλωνα, στις Παγασές της Θεσσαλίας, κοντά στον ποταμό Άναυρο. Στους στίχους 122-138 ο Ηρακλής παίρνει τα όπλα του για να πολεμήσει εναντίον του Κύκνου, που είναι ιδιαίτερα δυνατός. Από το στίχο 139 μέχρι τον στίχο 320 υπάρχει λεπτομερής περιγραφή της ασπίδας του Ηρακλή, την οποία είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος. 2. Γυναικών κατάλογος. Πρόκειται για γενεαλογικό κατάλογο γυναικών ηρωίδων, σε δύο μέρη. 3. Μεγάλα έργα. Πρόκειται για ευρύτερη επέκταση του ποιήματος Έργα και ημέραι. Αναφέρεται από τον Πρόκλο. 4. Αστρονομία. Αναφέρεται από τον Αθήναιο, τον Ερατοσθένη και τον Πλίνιο. 5. Χείρωνος υποθήκαι. Αποτελεί συλλογή συμβουλών του Κένταυρου Χείρωνα προς τους ήρωες που είχε εκπαιδεύσει. Σώθηκαν μερικοί στίχοι. 6. Ιδαίοι δάκτυλοι. Το έργο στρέφεται γύρω από τα μυθολογικά πλάσματα που κατεργάζονταν τον σίδηρο στην Κρήτη και ανέθρεψαν τον Δία. 7. Ορνιθομαντεία. Αποτελεί συνέχεια στο Έργα και ημέραι. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος θεωρεί το έργο νόθο. 8. Κήυκος γάμος. Περιγράφεται πώς ο Κήυξ, ηγεμόνας της Τραχίνας, είχε φιλοξενήσει τον Ηρακλή και έθαψε τον Κύκνο (γιο του Άρη) μετά τον φόνο του από τον ήρωα. Ο Αθήναιος δεν πιστεύει πως το έργο αυτό γράφτηκε από τον Η. 9. Γης περίοδος. Η υπόθεσή του ανήκει στον αργοναυτικό κύκλο. 10. Εις Άιδου κατάβασις. Περιγράφεται η κατάβαση του Θησέα στον Άδη, μαζί με τον Πειρίθουν. 11. Έπη μαντικά. Είναι συλλογή έμμετρων χρησμών. 12. Εξηγήσεις επί τέρασιν. Ποίημα που ερμήνευσε τη σημασία της γέννησης τεράτων και των εξαιρετικών φυσικών φαινομένων. 13. Επιθαλάμιον εις Πηλέα και Θέτιν. Είναι έργο για το οποίο δεν έχουμε πληροφορίες. 14. Μελαμπόδια. Πρόκειται για έπος σε 3 βιβλία, ίσως εξιστόρηση των κατορθωμάτων περίφημων μάντεων. 15. Αιγίμιος. Αναφέρεται στον πόλεμο του προγόνου των Δωριέων Αιγιμίου εναντίον των Λαπιθών. Γινόταν λόγος στο ποίημα αυτό για τον Ηρακλή, τη Θέτιδα και την Ιώ. 16. Επικήδειος εις βάτραχον. Έργο για το οποίοδεν έχουμε πληροφορίες. Προτομή του Ησίοδου, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της διδακτικής ποίησης στη Δύση (μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη).